Gezocht: digitale innovaties met respect voor de mens

Door Melanie Peters, directeur Rathenau Instituut

Leestijd 3 minuten | Lees ook andere artikelen uit de serie Beschaafde Bits. 

Nederland is al jaren het meest digitaal geletterde land ter wereld. Dat is niet vanzelf gegaan. In 1979 stond Nederland nog voor een grote uitdaging: de personal computer kwam eraan. De komst van microchips zou de samenleving ingrijpend veranderen. Het was cruciaal om mensen in die verandering mee te nemen. De commissie-Rathenau, die onder leiding van Gerhart Rathenau onderzoek deed naar ‘de maatschappelijke gevolgen van de Micro-Elektronica’, nam die opdracht op zich. Rathenau stond onder meer aan de wieg van een project dat op grote schaal privécomputers introduceerde in de huiskamers van burgers.

Digitalisering is niet alleen maar positief

Die vooruitkijkende blik van Rathenau is nu weer nodig. Grootschalige digitalisering is niet meer weg te denken uit ons leven: ze is deel van ons bedrijfsleven, verandert onze overheid en beïnvloedt zelfs ons liefdesleven. Zulke veranderingen volgen elkaar steeds sneller op. De komst van een landelijk netwerk van supersnel mobiel internet (5G) zal die versnelling alleen maar aanjagen. Daarom is het hoog tijd dat we samen bedenken hoe we omgaan met die digitalisering.

Aan de ene kant zet ze namelijk onze publieke waarden onder druk, zoals goed werk, veiligheid en menselijke waardigheid. Recent onderzoek van het Rathenau Instituut heeft bijvoorbeeld laten zien dat robots en kunstmatige intelligentie steeds meer taken van ons overnemen. Ook bleek onlangs dat gijzelsoftware de veiligheid bedreigt van haventerminals, energiecentrales, ziekenhuizen en onze eigen vakantiefoto’s. Andere waarden staan eveneens op het spel door digitalisering, zoals autonomie, rechtvaardigheid, controle over technologie en eerlijke machtsverhoudingen.

Hoe krijgen we een menswaardig digitaal tijdperk?

Tegelijk biedt digitalisering allerlei kansen – ook dat hebben we laten zien in onze publicaties Eerlijk delen en Opwaarderen. Alleen moeten we die kansen wel zelf pakken. Om een menswaardig digitaal tijdperk te realiseren moeten we, net als in 1979, de koppen bij elkaar steken: hoe zorgen we dat digitalisering echt bijdraagt aan gedeelde idealen, zoals die zijn vastgelegd in onze grondwet en mensenrechtenverdragen? De komende maanden  pakken we deze uitdaging op in deze blogserie. We vragen denkers en doeners om hun ideeën en oplossingen, en reflecteren daarop. Elke maand passeert een ander thema de revue, zoals de macht van superplatforms, de invloed van algoritmes op ons leven en het behoud van onze autonomie.

Meedoen aan deze blogserie

Zo ontstaat hier een verzameling perspectieven die iedereen die bezig is met digitalisering zal inspireren. Meedoen kan door onze onderzoekers Jurriën Hamer of Linda Kool te benaderen voor een reactie of gastbijdrage, en reageren kan op Twitter, LinkedIn en Facebook.

Meer lezen over de impact van digitalisering

De afgelopen jaren heeft het Rathenau Instituut uitgebreid onderzoek gedaan naar digitalisering. Zo zagen we dat digitale toepassingen onder meer de privacy van burgers kunnen schenden. Daarom hebben we in 2017 diverse aanbevelingen gedaan: 

1: De manier waarop we nu besluiten nemen over digitalisering moet beter. Anders gezegd heeft Nederland een betere ‘governance-structuur’ nodig. In zo’n structuur:

• kunnen wetenschappelijke inzichten over ethische kwesties sneller vertaald worden in concrete politieke plannen;
• kunnen bedrijven meer hun verantwoordelijkheid nemen door samen ethische codes af te spreken; en direct bij de ontwikkeling van hun producten of diensten rekeningen houden met publieke waarden;
• moet het geluid van gebruikers beter gehoord en georganiseerd worden. 
   

2: Respect voor mensenrechten vormt een essentieel onderdeel van een menswaardige digitale samenleving.

• Ten eerste door oude rechten actueel te houden. Want wat verstaan we in de 21ste eeuw eigenlijk onder het recht op eigendom? Hoort daarbij dat je huis niet zomaar als een Pokémon-gym aangewezen kan worden? En wat betekent een mensenrecht op privacy in een tijd waarin jij en de apparaten die je gebruikt continu gevolgd kunnen worden?
• Ten tweede zullen we moeten nadenken over nieuwe rechten. In deze context heeft het Rathenau Instituut voorgesteld om een recht op betekenisvol contact en een recht om niet gemanipuleerd, gecoacht of gemeten te worden in te voeren.

Meer lezen

Lees meer over deze aanbevelingen in onze publicaties hierover in 2017:

• Human Rights in the Robot Age (over mensenrechten in het digitale tijdperk)
• Eerlijk delen (over o.a. de opkomst van AirBnB en andere deelplatforms)
• Een nooit gelopen race (over o.a. cyberdreigingen)
• Opwaarderen (over publieke waarden in de digitale samenleving)

En volg deze blogserie via deze pagina.