Dossier onderzoeksinfrastructuur
Rond grootschalige onderzoeksinfrastructuren, zoals telescopen, biobanken en databases spelen vaak kwesties rond beheer, toegang en profijt. Een dossierpagina over ons onderzoek naar grootschalige onderzoeksinfrastructuur.
Een onderzoeksinfrastructuur is een faciliteit voor onderzoek. Deze noemen we grootschalig als de faciliteit de kosten of het belang van een enkele universiteit of onderzoeksinstituut overstijgt.
Er zijn veel verschillende onderzoeksinfrastructuren. Denk aan zeer geavanceerde wetenschappelijke apparatuur, zoals telescopen en deeltjesversnellers. Of aan grote verzamelingen en collecties, zoals biomateriaal, bodemmonsters en digitale tekstbestanden. Andere voorbeelden zijn: onderzoeksschepen, ruimtetelescopen, apparatuur die in zee is afgezonken of honderden meters hoge meetmasten.
Sommige onderzoeksinfrastructuren bevinden zich op een vaste locatie, zoals een laboratorium voor infectieziekten waar met zeer besmettelijk materiaal gewerkt kan worden. Andere zijn verspreid over meerdere locaties, zoals een radiotelescoop met antennes op verschillende continenten. En er zijn infrastructuren die grotendeels virtueel bestaan, zoals verzamelingen van digitale tekstbestanden en meetgegevens uit enquêtes.
Grootschalige onderzoeksinfrastructuren spelen een belangrijke rol in onderzoek en innovatie. Of het nu zeer geavanceerde apparatuur is, of een omvangrijke wetenschappelijke collectie; onderzoeksinfrastructuren maken grensverleggend onderzoek mogelijk. De resultaten van dat onderzoek kunnen bijdragen aan technologische en maatschappelijke innovaties.
De ontwikkeling en exploitatie van een infrastructuur vergen een investering van miljoenen, soms zelfs miljarden, euro’s. Die wordt deels gebruikt voor opdrachten aan bedrijven, zoals voor het bouwen van apparatuur.
De besluitvorming over onderzoeksinfrastructuren vraagt om een verantwoorde afweging van verschillende aspecten: wetenschappelijke vernieuwing, maatschappelijke bijdragen, opdrachten voor bedrijven en hoge investeringen.
Als eerste willen met ons onderzoek bijdragen aan goede besluitvorming over de infrastructuren. De wensenlijst voor nieuwe infrastructuren is veel groter dan praktisch en financieel haalbaar is. Daarom is de besluitvorming belangrijk.
Ten tweede willen we met ons onderzoek inzicht geven in de benutting van de infrastructuren. De infrastructuren vergen vaak forse publieke investeringen. Die investeringen leiden tot hoge verwachtingen over de maatschappelijke meerwaarde.
Ten derde willen we meer inzicht geven in het kennisecosysteem rond een infrastructuur. Zulke kennisecosystemen bieden kansen voor Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen. Maar er zijn ook zorgen. Bijvoorbeeld als de financiering ontbreekt of als er onvoldoende personeel of kennis is bij bedrijven of kennisinstellingen.
Kortom, ons onderzoek helpt om de verschillende vormen van meerwaarde en impact beter zichtbaar te maken. Die kennis kan gebruikt worden bij besluiten over nieuwe infrastructuren. Ook weten de betrokkenen bij infrastructuren dankzij ons onderzoek beter welke meerwaarde van ze wordt verwacht.
Het Rathenau Instituut onderzoekt onderzoeksinfrastructuren onder andere voor het parlement, voor ministeries, voor wetenschappelijke organisaties en voor bedrijven. Het parlement en de ministeries nemen bijvoorbeeld financiële en strategische beslissingen. Wetenschappelijke organisaties stellen bijvoorbeeld prioriteiten op in zogeheten roadmaps. En bedrijven overwegen of ze inschrijven op aanbestedingen.
Ons onderzoek is gericht op:
- Het ontwikkelen van methodes om de maatschappelijke impact in kaart te brengen.
Onderzoeksinfrastructuren zijn publiek gefinancierd en de verwachtingen over impact zijn groot en divers. Op dit moment is er geen standaardmethode om die impact inzichtelijk te maken. Het Rathenau Instituut draagt daarom bij aan het ontwikkelen van methoden om impact zichtbaar te maken. Daardoor kunnen de zeer diverse bijdragen en vormen van impact meegenomen worden in beslissingen over (vervolg)financiering van, en deelname aan, een onderzoeksinfrastructuur.
- Inzicht bieden in de besluitvorming over onderzoeksinfrastructuren.
We besteden vooral aandacht aan de manier waarop prioriteiten worden vastgesteld op Europees, nationaal en institutioneel niveau en het belang om deze prioritering te koppelen aan een investeringsagenda. We willen met ons onderzoek bijdragen aan een weloverwogen besluitvorming over onderzoeksinfrastructuren. Dat is van belang voor de duurzaamheid van deze faciliteiten en hun organisaties.
- Aandacht voor de vitaliteit van het kennis- en innovatie-ecosysteem en de kansen voor Nederlandse bedrijven en wetenschappers.
Een onderzoeksinfrastructuur heeft kennisinstellingen en (hightech)bedrijven nodig voor het ontwerp, de constructie, het functioneren, het onderhoud en uiteindelijk ook de ontmanteling. In elk van deze fasen biedt een infrastructuur verschillende kansen voor kennisinstellingen en bedrijven. We besteden aandacht aan de kennis- en innovatie-ecosystemen die zich rondom deze kansen vormen. Dat doen we om twee redenen. De eerste reden is dat er dankzij ons onderzoek bij besluiten rekening gehouden kan worden met de positionering van Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven. De tweede reden is dat met onze kennis de vitaliteit van de ecosystemen gericht gestimuleerd kan worden.
Onderzoek naar maatschappelijke impact
Binnen het Europese ACCELERATE-project (2017-2020) ondersteunden we een aantal onderzoeksinfrastructuren met het ontwikkelen van een methode om maatschappelijke impact zichtbaar te maken. Infrastructuren krijgen namelijk te maken met diverse financiers, partners en gebruikers, die verschillende ideeën en verwachtingen hebben over bijdragen en impacts.
Eerder, in 2012, lieten we in een literatuurstudie zien dat er weinig empirisch bewijs is voor de maatschappelijke impact van grootschalige onderzoeksfaciliteiten: literatuurstudie The societal footprint of big science.
In 2008 maakten we een inventarisatie van onderzoeksinfrastructuren waaraan Nederland bijdraagt: Groot in 2008. We lieten ook zien hoe Nederland en een aantal andere Europese landen prioriteren.
Verder besteedden we aandacht aan kleinere faciliteiten voor onderzoek. Bij de aanschaf van eenvoudigere apparatuur, blijkt er eveneens behoefte aan afstemming. Lees meer in het rapport Onderzoeksinfrastructuur voor materialen in Nederland.
Onderzoek naar kennisecosystemen rondom onderzoeksinfrastructuren
In 2018 brachten we de return on investment van Nederlandse bijdragen aan vier grote onderzoeksinfrastructuren in beeld. De studie laat zien welke knelpunten en kansen er zijn voor Nederlandse partijen om (meer) opdrachten te verwerven van deze onderzoeksinfrastructuren. Lees meer in De impact van grootschalige onderzoeksinfrastructuren.
