Spraakassistenten Alexa, Siri en Google Assistant komen in rap tempo onze woonkamers binnen. De luisterende en sprekende digitale assistenten veranderen onze interactie met de digitale wereld. Die wordt intuïtiever en ‘natuurlijker’, omdat we met deze spraakassistenten kunnen praten. De computer, in de vorm van een smartspeaker, gaat zo steeds meer op ons lijken. Maar wat betekent dat? Weten we straks nog wel ‘wie’ we aan de lijn hebben? Wie luistert er mee en wie bepaalt het antwoord? Daar gaat het Rathenau Instituut de komende maanden onderzoek naar doen.
In het kort
Virtuele spraakassistenten beloven het leven van mensen gemakkelijker te maken.
Er is nog nauwelijks aandacht voor de vragen die spraaktechnologie oproept over onze relaties, machtsverhoudingen, autonomie en privacy of onze keuzevrijheid.
Het Rathenau Instituut gaat deze vragen onderzoeken.
‘Hey Google, bestel koekjes.’ Het licht op de smartspeaker knippert even en na een korte pauze zegt een vrouwenstem: ‘Chocolate chip koekjes besteld bij Albert Heijn in de buurt.’ Gemakkelijk, snel en zonder te kijken op een beeldscherm, zonder te klikken met een muis of te typen op een toetsenbord, kun je in de nabije toekomst met een virtuele spraakassistent boodschappen doen.
De opkomst van spraaktechnologie
Virtuele spraakassistenten, zoals Alexa (Amazon), Siri (Apple) of Google Assistant, kenden we al van onze smartphones. Maar nu komen ze steeds meer onze woonkamers binnen in de vorm van smartspeakers. Dat zijn apparaten die kunnen luisteren en commando’s kunnen uitvoeren, zoals het weerbericht vertellen. De komst van de smartspeaker luidt een nieuwe fase in de toepassing van spraaktechnologie in.
Fundamentele verandering in mens-computer interactie
De opkomst van de virtuele spraakassistenten en smartspeakers verandert de manier waarop wij computers en apparaten bedienen: van typen naar praten. De interactie met apparaten wordt handsfree en ‘eyes free’. Zo zijn ze nog intuïtiever in het gebruik dan een touchscreen. De computer leert nu onze taal en past zich aan ons aan. Voor veel mensen zal het gebruik van spraaktechnologie daarom op korte termijn aantrekkelijk worden. Maar wat betekent dat voor onze interactie met de digitale wereld, en met elkaar? Wat gebeurt er als we ons leven toevertrouwen aan de apparaten en afhankelijk worden van de assistenten? Het onderstaande reclamefilmpje maakt op ludieke wijze duidelijk dat we nog niet voldoende hebben nagedacht over de consequenties van het gebruik van spraaktechnologie.
Het fictieve voorbeeld van het kopen van koekjes laat zien dat spraakassistenten en smartspeakers ons leven gemakkelijker beloven te maken. Maar waarom zijn ‘chocolate chip koekjes’ en ‘Albert Heijn’ de standaardopties? Wie bepaalt en verdient aan deze optie? Waarom vertelt een ‘vrouwenstem’ ons dit bericht? Hoe gevoelig zijn deze apparaten voor cyberaanvallen? Wie luistert er mee, en wat gebeurt er met de data die grote technologiebedrijven via onze spraakverzoeken binnen krijgen? Dit zijn enkele vragen bij de opkomst van spraaktechnologie, waarvoor nu nog nauwelijks aandacht is.
Het Rathenau Instituut is daarom begonnen aan een verkenning van de maatschappelijke en ethische kwesties rondom virtuele spraakassistenten. Deze verkenning bouwt voort op eerder onderzoek. In het voorjaar van 2020 publiceren we onze resultaten.
