Wereldwijd staan we voor de opgave om ons voedselsysteem aan te passen aan de gevolgen van onder meer toenemende droogte, bodemdaling en een te grote CO2-uitstoot. Tegelijkertijd blijft de wereldbevolking groeien. Om alle monden te blijven voeden, zijn op nationaal en internationaal niveau maatregelen nodig om voedsel beter te verdelen, verspilling tegen te gaan en voedselproductie te vergroten en te verduurzamen.
Op 8 april passeren verschillende strategieën de revue. Een van de mogelijke hulpmiddelen in het voedselvraagstuk is de genome editing-techniek CRISPR-Cas, een manier om eigenschappen van gewassen gericht aan te passen.
Debatreeks: de uitdagingen van een veranderend klimaat
De reeks landbouw- en voedseldialogen It's the food, my friend zet verschillende thema's rondom mens, natuur en landbouw in een veranderend klimaat op de agenda. In deel 1 op 11 februari spraken we over het meebewegen met klimaatverandering op het gebied van bodemdaling en water. Op 18 maart stond duurzaam grondgebruik centraal.
Wat is het verschil tussen veredeling van planten en gewassen en genome editing?
Bij veredeling worden planten met bepaalde eigenschappen geselecteerd die voor de veredelaar wenselijk zijn. Zo blijven planten en gewassen over die bijvoorbeeld goed tegen droogte kunnen of veel opleveren.
Bij genome editing wordt het DNA van een organisme bewust en gericht aangepast in een laboratorium. DNA is het erfelijk materiaal van een organisme. In het DNA zitten genen. Dat zijn stukjes DNA die samen bepalen hoe een organisme eruitziet en functioneert. Een voorbeeld van genome-editingtechnologie is CRISPR-Cas. Dit kun je zien als een soort knip-en-plak functie, waarmee met veel precisie aanpassingen kunnen worden gedaan.
Nieuwe technieken voor het verbeteren van voedselproductie
Al sinds de jaren ‘70 is het mogelijk om erfelijk materiaal van organismen te veranderen, waardoor planten en gewassen kunnen worden verbeterd. Met de ontdekking van CRISPR-Cas enkele jaren geleden werd dit eenvoudiger, goedkoper en sneller.
Nieuw aan deze genome editing-techniek is dat er, in het lab, met nog meer precisie verandering kan worden aangebracht in het DNA van planten en gewassen. In de landbouw zou deze technologie kunnen helpen bij het maken van gewassen die een grotere opbrengst produceren, beter bestand zijn tegen droogte en ongedierte, en meer voedingswaarde bevatten. CRISPR-Cas kan in de toekomst zorgen voor de productie van bijvoorbeeld minder gluten bevattende tarwe, ook geschikt voor mensen met een glutenallergie, of niet bruin-wordende champignons.
Lees ook: Niet-bruinende appels, ze zijn al te koop
Is Europa klaar voor genetisch gemodificeerd voedsel?
Genetisch gemodificeerd voedsel is in Europese supermarkten nog weinig te vinden. In vijf Europese landen wordt op dit moment genetisch gemodificeerd voedsel verbouwd. Toch zou dit voedsel ongemerkt in onze keuken kunnen belanden, bijvoorbeeld afkomstig uit Canada, waar al meer geëxperimenteerd lijkt te worden met CRISPR-Cas.
Het inzetten van de nieuwe genome editing-techniek is in Europa niet verboden, maar voor toepassing ervan moet eerst een aanvraag worden ingediend. Een aanvraag doen voor marktgoedkeuring kost geld en tijd. En omdat de kans dat boeren het vervolgens daadwerkelijk gaan telen in Europa klein is, is het voor bedrijven de investering niet waard. Op het moment worden er in Europa dus weinig tot geen aanvragen ingediend voor de teelt van gewassen waarop de nieuwe genome editing-technieken zijn toegepast.
Een van de redenen dat genetisch gemodificeerd voedsel in Europa bijna niet geteeld wordt, is het bezwaar dat veel mensen ertegen hebben. Liever eten we geen ‘onnatuurlijke’ producten. Doordat de EU een verplichte etikettering heeft opgelegd voor gen-tech levensmiddelen, is voor consumenten direct zichtbaar welke producten met behulp van genetische modificatie tot stand kwamen. Wanneer meer dan 0,8 procent van het product bestaat uit een of meer genetisch gemodificeerde ingrediënten, moet dit op het etiket staan.
We eten liever geen 'onnatuurlijke' producten
Nieuwe technieken, nieuwe regels?
De eerdere generaties genetisch gemodificeerde gewassen worden in Europa dus scherp gereguleerd. Het kabinet overweegt het versoepelen van die regels voor de nieuwe genome editing-toepassing, mits er geen stukjes ‘vreemd’ DNA worden gebruikt; wat bij de oudere technieken vaak wel het geval is.
Voordat er een beslissing wordt genomen over de wet- en regelgeving, zou het goed zijn als er eerst meer duidelijkheid komt over de risico’s. Want niet alle toepassingen brengen dezelfde risico’s met zich mee, en over de veiligheid op korte en lange termijn is er voor de nieuwe technologie nog weinig kennis beschikbaar.
De komst van technieken als CRISPR-Cas vraagt dus om een nieuwe kijk op de zaak. We weten nog niet wat de gevolgen zijn van het gebruik van genome editing in voedsel op de lange termijn. Of het daadwerkelijk de beloofde voordelen zal opleveren, is eveneens onduidelijk. De ‘oude’ vormen van genetische modificatie hebben vooralsnog niet de beloofde opbrengsten gebracht. Toepassing ervan heeft de voedselproductie niet verhoogd en producten niet gezonder gemaakt.
We weten nog niet wat de gevolgen zijn van het gebruik van genome editing in voedsel op de lange termijn
Ook voor nieuwe genome editing-technieken hebben we nog onvoldoende zicht op de opbrengst. De resultaten uit het lab of van een proefveld zijn niet zonder meer toepasbaar op de praktijk, omdat die veel gecompliceerder is. Bij het in kaart brengen van de gevolgen van het gebruik van de nieuwe technologie bij planten en gewassen is er bovendien nog weinig aandacht voor maatschappelijke of ethische vragen.
Aandacht voor mogelijke risico’s en maatschappelijke context
Maatschappelijke en ethische aspecten moeten worden meegenomen in de discussie én in de praktijk van markttoelating. Het zou goed zijn als een onafhankelijke commissie per aanvraag onderzoekt of een genetisch gemodificeerd gewas kan bijdragen aan een oplossing voor de voedselcrisis, of aan een uitdaging als de energietransitie.
Er spelen bovendien nog andere factoren mee die bepalen of de inzet van de nieuwe techniek tot succes kan leiden. Voor succesvolle gewassen is niet alleen de genetische samenstelling belangrijk. Ook van belang zijn:
- de weersomstandigheden
- bodemcondities
- micro-organismen rondom de plant
- de boer
- supermarkten
- consumenten
- en niet te vergeten, de regelgeving.
Welke weg we met genome editing precies inslaan, is niet duidelijk. Tot op heden heeft het in de praktijk nog niet zichtbaar meer productiviteit gebracht. Wat we wel weten is dat samenwerken met de natuur leidt tot grotere voedselproductie. Bijvoorbeeld met wilde bloemen en insecten op je landbouwgrond en goede organismen in de bodem. Aandacht voor andere, ‘natuurlijke’ manieren om tot duurzame voedselproductie te komen, blijft dus zonder meer van belang.
Op 8 april kun je in de Rode Hoed in Amsterdam je licht opsteken over verschillende manieren om het mondiale voedselvraagstuk te benaderen. Meer informatie over het programma is te vinden op de website van de Rode Hoed.
Meer weten over dit onderwerp? Lees dan ook deze publicaties: