De opkomst van China als R&D-supermacht

De afgelopen 25 jaar zijn de investeringen in research en development (R&D) in China structureel en fenomenaal gestegen (zie figuur 1.1). Waar China in 1996 nog rond het niveau van Nederland zat, is rond 2016 de totale R&D-financiering van China hoger dan die van de 27 landen van de Europese Unie samen. De VS is gedurende deze gehele periode nog steeds de grootste absolute investeerder in R&D, maar China nadert het niveau van de VS. Over de periode 1996-2022 groeien in China (tot 2021) de R&D-uitgaven met afstand het sterkst: 3.299%, tegenover 227% in de VS en 174% in Nederland.

Zowel de VS als China zijn van plan hun bestedingen aan R&D de komende tijd verder te verhogen. Volgens het Chinese nationaal bureau voor de statistiek zal de Chinese Staat het R&D-budget de komende jaren jaarlijks met 7% verhogen (Shead, 2021; Normile, 2021). Beide landen zullen met name investeren in R&D op het gebied van technologie (National Security Comission on Artificial Intelligence, 2021).

Ook in de totale uitgaven aan R&D als percentage van het bbp laat China een forse structurele stijging zien (zie figuur 1.2). Met een toename van nog geen 1% van het bbp in 1996, naar 2,43% in 2021 komt China uit boven Nederland (2,3% in 2022) en de EU (2,11% in 2022). Daarbij is het fiscale voordeel voor bedrijven om in R&D te investeren in China (0,07% van het bbp in 2017) lager dan in Nederland (0,14% van het bbp in 2018) en in de VS (0,08% van het bbp 2018).

De R&D-investeringen per hoofd van de bevolking liggen in China met 473 dollar in 2021 nog altijd een heel stuk lager dan in de VS, Nederland en de EU-landen (zie figuur 1.3). Overigens is de Chinese bevolking ook ruim vier keer zo groot dan die van de VS en drie keer zo groot als die van de EU (en ruim 80 keer zo groot als die van Nederland). Ook hier laat China de sterkste procentuele groei zien. Zo investeert het in 2021 ruim 40 keer zoveel in R&D per hoofd van de bevolking dan in 1996. De andere economieën laten ook een stevige groei zien voor dezelfde periode, maar bij lange na niet zo sterk als China (ongeveer vier keer zoveel).

Binnen alle economieën zijn bedrijven de grootste bron van financiering voor R&D (figuur 2.1). In China gaat het in 2021 om 78% van de totale R&D-investeringen. Voor de VS (69%) is dit percentage een stuk lager en In Nederland en de EU is dit zelfs rond de 60%. Dit heeft waarschijnlijk deels te maken met het verschil in economische structuur. In China is het belang van de maakindustrie in de economie (38%) veel groter dan in de VS (18%) en Nederland (17%), waar de minder R&D-intensieve dienstensector een relatief grotere rol speelt (zie figuur 2.3). 

In China is bijna 20% van de onderzoekfinanciering afkomstig van de overheid. Slechts een minimaal deel komt uit het buitenland (0,1%). Binnen de andere economieën spelen naast bedrijven ook overige overheden, hogeronderwijsinstellingen, private en non-private organisaties en partijen uit het buitenland een belangrijke rol. Zo komt 10% van de Nederlandse R&D-financiering uit het buitenland. Bij deze vergelijking past de kanttekening dat in China de scheiding tussen publiek en privaat minder eenduidig is, waardoor het minder transparant is welke partijen achter Chinese geldstromen zitten. Ook oefent de Chinese staat invloed uit op bedrijven via wetgeving en door ze deels staatseigendom te maken (hybride) (Witt & Redding, 2014; Hoffman & Kania, 2018). Volgens een onafhankelijke adviesorganisatie van de Australische regering (FIRB) zal hybride eigenaarschap van bedrijven (deels staatseigendom) de norm worden op de Chinese markt (Grigg, 2019).

In figuur 2.2. is ook te zien hoe de R&D-financiering in de landen is verdeeld naar type onderzoek. Zo leggen China en de VS sterk de nadruk op experimenteel onderzoek. Nederland legt relatief meer nadruk op toegepast en fundamenteel onderzoek. 

China heeft absoluut gezien het grootste aantal onderzoekers wereldwijd. De groeiende investeringen in R&D hebben voor een sterke toename gezorgd van het aantal onderzoekers per 1.000 werkenden. Toch ligt het aantal onderzoekers per 1.000 werkenden in China nog steeds laag. Er is nog potentie voor verdere groei. Nederland loopt hierin met ruim tien onderzoekers per 1.000 werkenden ook voor op de VS en de EU. Dit is ondanks het relatief lage percentage van het bbp dat Nederland inzet voor R&D. Mogelijk draagt de Wet bevordering speurwerk en ontwikkeling (WBSO) hier nog iets aan bij. Met deze regeling maakt de Nederlandse overheid het fiscaal aantrekkelijk voor bedrijven om arbeidskracht in te zetten voor onderzoek (RVO). Fiscale maatregelen om onderzoek te stimuleren, zijn recent ook ingevoerd en opgeschaald in veel andere landen, zoals de VS en China.

Afbeelding 1. Omvang en ontwikkeling onderzoekers in fte.

De ontwikkeling van China als nieuwe wetenschappelijke wereldmacht is ook terug te zien in de toename van het aantal wetenschappelijke publicaties (zie figuur 3). Het gaat hierbij om Engelstalige publicaties die opgenomen zijn in de Web of Science database van Clarivate Analytics. Met een sterk stijgende lijn sinds 2011, produceert China in 2019 voor het eerst de meeste wetenschappelijke publicaties wereldwijd. De andere referentielanden laten ook een stijging zien, maar vlakker dan die voor China. Tot en met 2018 produceerden de VS nog het grootste aantal wetenschappelijke publicaties wereldwijd. Doordat daar het aantal publicaties tussen 2011 en 2023 minder hard groeide (16%) dan in China (350%), is China ook hier de VS voorbijgestreefd. In Nederland groeide het aantal wetenschappelijke publicaties met 42%. Na 2021 is er voor alle landen behalve China sprake van een lichte daling in het aantal publicaties per jaar. 

De indrukwekkende stijging van het aantal Chinese publicaties is zichtbaar in elk wetenschapsdomein (figuur 4). De procentuele stijging is met 1.607% het sterkst in de landbouwwetenschappen. Voor alle disciplines is te zien dat China de gemiddelde publicatietoename van de referentielanden omhoog trekt. Dit effect is het grootst bij techniek en het minst sterk bij de sociale wetenschappen.

In figuur 5 is te zien dat China ook wat betreft de citatie-impactscore, een indicator voor de wetenschappelijke kwaliteit en relevantie, na Singapore, de sterkste ontwikkeling heeft doorgemaakt van alle referentielanden. In de periode 2006-2022 groeide de citatie-impactscore van de Chinese wetenschap van 0,71 naar 1,02. Hiermee zit de Chinese citatie-impactscore in de periode 2019-2022 iets boven het wereldwijde gemiddelde (1). Nederland behoort tot de wereldtop met een vierde positie van de referentielanden, onder Singapore, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland.

Onze factsheet over het Wetenschappelijk onderzoekprofiel van Nederland laat zien dat Nederland in elk domein behalve Techniek in de top-5 staat voor citatie-impact. Dit geldt niet voor China, ondanks de astronomische groei op vele vlakken. Er zijn wel drie disciplines waar China Nederland overtreft qua citatie-impact: Economie (China op 2, NL 7), Instrument- en instrumentatiewetenschappen (China op 6, NL op 9) en Statistiek (China op 7, NL op 9). Volgens het Chinarapport van de Europese Commissie wil China vooral groeien in de technologisch wetenschappelijke disciplines zoals: de nieuwe generatie IT, besturingsmachines en ruimtevaart en ruimtevaarttechniek. Met investeringen hierin wil de Chinese overheid bereiken dat China binnen het technologisch wetenschappelijke domein een dominantere positie verwerft, en zich minder afhankelijk maakt van andere landen (Alves Dias et al., 2019).

Wanneer we kijken naar de ontwikkeling in het aantal internationale co-publicaties als percentage van het totale aantal publicaties, zien we voor alle referentielanden een toename (figuur 6). In Nederland nam het aandeel co-publicaties toe van 55% in 2009-2012 naar 70% in 2019-2022. In China is het aandeel internationale co-publicaties met 25% in 2019-2022 het laagst van de referentielanden. Sinds 2012 is het aandeel internationale publicaties met minder dan 1 procentpunt gestegen.    

In de onderstaande figuur is te zien dat het aantal Nederlands-Chinese co-publicaties in de afgelopen tien jaar met 400% is gestegen: van 894 in 2010 naar 4.459 in 2020. De drie domeinen waarbinnen Nederland en China in 2020 het meest samenwerkten, zijn: milieuwetenschappen (411 co-publicaties in 2020), multidisciplinaire materiaalwetenschappen (333 co-publicaties) en astronomie en astrofysica (272 co-publicaties). 

De fenomenale groei van de investeringen en de ongeëvenaarde personeelsinzet in de Chinese wetenschap, resulteert in onder andere het grootste en sterkst groeiende aantal wetenschappelijke publicaties wereldwijd. De Chinese staat is van plan deze groei in R&D verder te stimuleren. Zo zijn er plannen om de R&D-investeringen de komende vijf jaar jaarlijks te verhogen met 7%. De grootste afnemer van dit verhoogde onderzoeksbudget zal de technologiesector zijn. 

Ook de wetenschappelijke kwaliteit, gemeten aan de citatie-impact, verbetert sterk. Op dit vlak valt er voor China nog meer winst te behalen. Internationale wetenschappelijke samenwerking kan hierbij een belangrijke rol spelen, waarvan zowel Chinese als Nederlandse wetenschappers kunnen profiteren. De opkomst van China als wetenschappelijke wereldmacht kan kansen bieden voor wetenschappelijke samenwerking en het oplossen van mondiale vraagstukken. Maar wetenschappelijke samenwerking brengt ook risico’s met zich mee. Dat geldt zeker voor samenwerking met onderzoekers uit landen zoals China, die laag scoren op de Democratie-index en de Vrijheidsindex (Economist Intelligence Unit, 2020; Vasques & McMahon, 2020).

Terwijl decentralisatie in China op gang lijkt te komen, worden sommige sectoren waaronder de wetenschap, sterk centraal bestuurd met een grote afhankelijkheid van staatsbeleid en staatscontrole (Benner, 2018, Kirby & Van der Wende, 2019). De financieringsbronnen voor de Chinese wetenschap zijn minder divers dan die in Nederland en de andere referentielanden. Financiering uit het buitenland en door private non-profitorganisaties lijken geen rol van betekenis te spelen. Hoewel bedrijven de grootste financiers zijn van de Chinese wetenschap, zijn er aanwijzingen dat de Chinese staat ook via deze weg invloed uitoefent. Het aantal staatsbedrijven neemt weliswaar af, maar het aantal hybride bedrijven (mengvorm van privaat en staatseigendom) neemt toe. De dominante aanwezigheid van de Chinese regering binnen de wetenschap kan leiden tot onwenselijke beïnvloeding en er zijn aanwijzingen dat leden van de Communistische Partij van China zich als onderzoeker in de (internationale) wetenschap begeven om de belangen van de partij te dienen (Joske, 2018).

In het Bericht aan het parlement over kennisveiligheid in hoger onderwijs en wetenschap, gaf het Rathenau Instituut al aan dat internationale samenwerking en internationale mobiliteit van wetenschappers van groot belang zijn voor de Nederlandse kenniseconomie. Tegelijkertijd is het belangrijk dat er voor de risico's daarvan voldoende oog is, op alle niveaus: bij de individuele onderzoeker, op instellingsniveau en nationaal. In eerder onderzoek beschreef het Rathenau Instituut voorbeelden van dergelijke risico’s. Het gaat dan bijvoorbeeld om kennis die zowel civiel als militair gebruikt kan worden (dual use) of risico’s op het vlak van economische belangen (intellectueel eigendom) en ethiek (mensenrechten) (Rathenau Instituut, 2019). In het Bericht aan het parlement deelden we meerdere inzichten en suggesties om kennisveiligheid bij internationale samenwerking te borgen.

De Europese Commissie stelt voorwaarden aan zogenoemde derde landen die willen deelnemen aan het nieuwe onderzoeksprogramma Horizon Europe. Landen van buiten de EU en de EER die willen deelnemen, moeten: 

• beschikken over goede capaciteiten op het gebied van wetenschap, technologie en innovatie;
• hechten aan een op regels gebaseerde open markteconomie, met inbegrip van een rechtvaardige en billijke benadering inzake intellectuele-eigendomsrechten en eerbiediging van de mensenrechten, ondersteund door democratische instellingen; en
• actief beleid bevorderen ter verbetering van het economische en sociale welzijn van de burgers.

(EU-verordening over Horizon Europe, vastgesteld 28 april 2021: artikel 16).

De bevindingen over China laten het belang zien van algemeen beleid en blijvende aandacht voor kennisveiligheid bij internationale samenwerking.