Ontwikkeling van het wetenschappelijk onderzoeksprofiel van Nederland

Om het onderzoeksprofiel van Nederland in kaart te brengen kijken we naar de verschillen in citatie-impact en publicatievolume tussen wetenschapsgebieden. De citatie-impact geeft aan in welke mate er naar wetenschappelijke publicaties wordt verwezen. Hoe vaker publicaties worden aangehaald, hoe hoger de wetenschappelijke impact van deze artikelen. We vergelijken Nederland met twintig referentielanden, over de periode van 2001-2004 (aangegeven met 2004) tot 2017-2020 (aangegeven met 2020). De Geesteswetenschappen zijn niet meegenomen, omdat op basis van de data voor deze gebieden geen betrouwbare uitspraken gedaan kunnen worden. 

Voor deze vergelijking gebruiken we publicatie- en citatiedata uit het citatie index-systeem van het Centre for Science and Technology Studies (CWTS), dat is gebaseerd op ruwe data van Web of Science. Deze data geven een indicatie van de ontwikkeling van het Nederlandse onderzoeksprofiel, maar geven geen volledig beeld van alle aspecten die relevant zijn voor de kwaliteit en de omvang van de Nederlandse wetenschap.

In onderstaande grafiek wordt de citatie-impactscore afgezet tegen een indicator van het volume: het percentage Nederlandse artikelen van het totaal aantal artikelen in een wetenschapsgebied. Met pijltjes is aangegeven welk profiel een gebied in 2004 had en welke het in 2020 heeft. Om de richting van de ontwikkeling over deze periode op een overzichtelijke manier aan te geven, is een rechte lijn getrokken tussen 2004 en 2020.


Figuur: ontwikkeling van het Nederlandse onderzoeksprofiel (2004-2020)

Ontwikkeling citatie-impactscore

Uit de bovenstaande grafiek blijkt een aantal ontwikkelingen:

• Nederland doet het heel goed. De citatie-impactscore voor alle gebieden is in 2020 ruim boven het mondiale gemiddelde (1,0).
• Ook neemt de citatie-impact voor bijna alle gebieden toe. Uitzondering is Natuur, waar de citatie-impact daalt.
• De wetenschapsgebieden Landbouw en Sociaal maken de grootste ontwikkeling door.

Een vergelijkbaar beeld blijkt uit het aandeel publicaties dat behoort tot de top-10% meest geciteerde publicaties wereldwijd: alle gebieden scoren daarin (ruim) boven het gemiddelde en laten over de gehele periode een stijging danwel een stabiele score zien. Uitzondering is opnieuw het wetenschapsgebied Natuur, deze daalt. Kortom, Nederland heeft zich zodanig ontwikkeld dat alle wetenschapsgebieden nu ruim boven het mondiale gemiddelde scoren.

Ontwikkeling in volume

Bij het relatieve aandeel publicaties zien we in Nederland een stijging bij de wetenschapsgebieden Gezondheid en Sociaal en een daling bij de wetenschapsgebieden Landbouw, Natuur en Techniek. De opkomst van China speelt bij deze daling een grote rol. Het aandeel Chinese publicaties bij Landbouw, Natuur en Techniek is tussen 2004 en 2020 veel sterker gestegen dan bij de referentielanden. Dit zorgt ervoor dat bij een ruime meerderheid van de referentielanden het aandeel Landbouw-, Natuur- en Techniek-publicaties daalt.

Wanneer China bij de referentielanden buiten beschouwing wordt gelaten dan blijft het aandeel Nederlandse Landbouw-, Natuur- en Techniek-publicaties ongeveer gelijk: Landbouw van 2,7% naar 2,6%; Natuur van 2,4% naar 2,7%; Techniek blijft gelijk met 2,2%. Bij de gebieden Gezondheid en Sociaal stijgt het aandeel Nederlandse publicaties zonder China juist harder: Gezondheid van 3,1% naar 3,8% en Sociaal van 3,2% naar 4,2% van het totaal aantal publicaties in het wetenschapsgebied. Nederland heeft zich de afgelopen jaren dus sterk ontwikkeld in deze twee wetenschapsgebieden. In onderstaande paragrafen gaan we nader in op de citatie-impactscore en het aandeel van Nederlandse publicaties, door expliciete vergelijking met de referentielanden.

Nederland staat in 2020 binnen alle wetenschapsgebieden in de top-5 van referentielanden met de hoogste citatie-impactscore. Er is geen ander land dat voor alle gebieden in de top-5 staat. Het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en Singapore staan voor vier gebieden in de top-5. In onderstaande tabel is de positie van Nederland voor ieder gebied onderstreept.

• Binnen het wetenschapsgebied Sociaal heeft Nederland in 2020 de hoogste citatie-impactscore van alle referentie landen.
• Bij Landbouw bekleedt Nederland de derde plek, na Singapore en Ierland.
• Bij Gezondheid staat Nederland in 2020 tweede, na het Verenigd Koninkrijk.
• Bij Techniek staat Nederland op de vijfde plek en bij Natuur op de vierde plek.

Tabel: landen met de hoogste citatie-impact score, per wetenschapsgebied (2020)

Ontwikkeling positie Nederland

Als we kijken naar de ontwikkeling van de citatie-impactscore sinds 2004 in vergelijking met de referentielanden, dan zien we het volgende:

• Nederland heeft zich sterk ontwikkeld op het gebied van Sociale wetenschappen: in 2004 stond Nederland op plaats vijf en in 2020 op plaats één.
• Nederland stond bij Landbouw in 2004 op de vierde plaats en daarna op de tweede of derde plaats.
• Nederland stond bij Gezondheid over de gehele periode in de top-3.
• Bij Natuur varieert Nederland tussen de tweede en vierde plaats.
• Bij Techniek varieert Nederland tussen de derde en vijfde plaats.

Citatie-impact op disciplineniveau

Ook binnen de wetenschapsgebieden scoort Nederland bij bijna alle disciplines (ruim) boven het mondiale gemiddelde in 2020. Er zijn vijf disciplines waar de citatie-impactscore meer dan 10% is gedaald, alle binnen de gebieden Natuur en Techniek:

• Chemie en chemische technologie
• Elektrotechniek
• Instrumenten en instrumentarium
• Wiskunde
• Fysica en materiaalkunde

In de bijlage staan de gegevens op disciplineniveau (zie Downloads).

In onderstaande grafiek zien we per land de procentuele verdeling van de publicaties over de wetenschapsgebieden in 2020, gerangschikt naar het aandeel van publicaties dat binnen de Natuur- en Technische wetenschappen valt. We zien dat Nederland het kleinste aandeel publicaties heeft binnen de Natuurwetenschappen en Techniek. Daarnaast valt op dat Nederland het grootste aandeel publicaties heeft in Gezondheid. Ook heeft Nederland een groot aandeel publicaties in de Sociale wetenschappen. Nederland heeft zich op deze gebieden dus niet alleen sterk ontwikkeld, maar legt er ook de focus op. 

Over de periode 2004-2020 stijgt het aantal Nederlandse publicaties binnen alle wetenschapsgebieden. Het aantal publicaties binnen de Sociale wetenschappen en Gezondheid is in Nederland ook harder gegroeid dan het gemiddelde van de referentielanden.

De publicaties binnen Techniek, Landbouw en Natuur zijn bij de referentielanden gemiddeld juist sterker gestegen dan in Nederland. Uit de data blijkt een sterke invloed van China. Over de hele periode stijgt het totaal aantal Chinese publicaties met ruim 900%, dit is veel sneller dan in andere landen. Als we China buiten beschouwing laten, dan zien we dat de ontwikkeling van het aantal Nederlandse publicaties voor Techniek, Landbouw en Natuur veel dichter bij de ontwikkeling voor de referentielanden ligt.

De volumegroei van de disciplines laat een vergelijkbaar beeld zien. Bij alle Sociale disciplines nemen de Nederlandse publicaties sterker toe dan in de referentielanden. Voor alle Natuur en Techniek disciplines, behalve Sterrenkunde is de stijging juist sterker in de referentielanden. Ook als we China buiten beschouwing laten, is de stijging bij veel Natuur en Techniek disciplines sterker dan bij de referentielanden. 

Wetenschapsgebied Gezondheid laat een gemengd beeld zien. Waar de Nederlandse publicatie-output bijvoorbeeld bij Gezondheidswetenschappen meer gestegen is dan bij de referentielanden, zien we op het gebied van Fundamentele medische wetenschappen bij de referentielanden een hogere stijging.

In de bijlage zijn meer gegevens beschikbaar over de disciplines (zie ‘Downloads’).

We hebben gezien dat de citatie-impactscore sinds 2004 het hardst gestegen is binnen de gebieden Sociale wetenschappen en Landbouw. Het aandeel publicaties ten opzichte van de referentielanden is voor de Sociale wetenschappen en Gezondheid sterk gestegen.

In vergelijking met andere landen publiceren Nederlandse wetenschappers in 2020 het meest op het gebied van Gezondheid en ook relatief veel binnen de Sociale wetenschappen. Binnen de Natuurwetenschappen en Techniek was de citatie-impactscore in 2004 al ruim boven het mondiale gemiddelde; dit is sindsdien ongeveer gelijk gebleven en voor Natuur iets gedaald. Binnen Landbouw is de citatie-impactscore in deze periode sterk gestegen. Het aandeel publicaties ten opzichte van andere landen is gedaald, met name door de sterke opkomst van de Chinese wetenschap. Zonder China blijft het aandeel ongeveer gelijk. In vergelijking met andere landen publiceert Nederland in 2020 het minst op het gebied van Natuur en Techniek.   

Het is lastig om de geconstateerde verschillen tussen de gebieden nader te verklaren. Dit komt onder andere doordat het niet mogelijk is om de data over publicaties te combineren met (internationale) cijfers over fte’s of uitgaven, omdat daarbij een andere indeling gebruikt wordt en omdat de correlatie sterk kan verschillen tussen de gebieden.