Nieuwe technologieën op een betere manier ontwikkelen

Building a Synthetic Cell is de naam van een groot onderzoeksprogramma van zes Nederlandse onderzoeksinstituten. Sinds 2017 werken ze aan het ontwikkelen van een kunstmatige cel die leeft en zich zelfstandig kan voortplanten. Het programma, dat vooral bekend staat onder zijn afkorting (BaSyC), betreft techno-wetenschappelijk onderzoek dat meer inzicht wil krijgen in het ontstaan van leven.

Het werk binnen BaSyC is onderverdeeld in zeven werkpakketten. Een daarvan draait om de filosofische en ethische kanten van het ontwikkelen van een synthetische cel en het publieke debat daarover. Onderdeel daarvan is het Toekomstpanel over synthetisch leven, dat wetenschappers van de Radboud Universiteit en het Rathenau Instituut hebben opgericht. Het panel met veertien leden kwam in 2020 en 2021 drie keer bijeen, deels online als gevolg van de coronapandemie.

Het doel van het panel was het opstellen van een eerste voorlopige agenda voor een politiek, maatschappelijk en wetenschappelijk debat over de synthetische cel. Het panel keek daarvoor naar de mogelijke gevolgen die de synthetische cel zou kunnen hebben voor de samenleving. Het stelde vast dat die toekomstige gevolgen sterk zullen afhangen van wie die wetenschap en technologie vormgeven. Om er voor te zorgen dat niet slechts een kleine machtige groep de ontwikkeling van een synthetische cel gaat domineren, legt het panel de nadruk op het vroegtijdig betrekken van een brede groep politieke en maatschappelijke actoren bij de ontwikkeling van de cel. Door er een gezamenlijke onderneming van te maken, zou het onderzoek beter kunnen inspelen op zorgen en verwachtingen in de samenleving.

Tijdens hun bijeenkomsten verwezen de panelleden meermaals naar de ontwikkeling van het internet. Aanvankelijk zagen politici en burgers vooral de positieve mogelijkheden daarvan. Het zou een open platform worden, toegankelijk voor iedereen. Dat het dat niet helemaal is geworden, komt doordat de ontwikkelingen door de overheid zwak gereguleerd werden, zodat die gestuurd konden worden door een kleine groep hightechbedrijven met andere belangen dan de samenleving als geheel.

De geschiedenis van het internet laat ook zien dat technisch-wetenschappelijke innovaties kunnen zorgen voor grote veranderingen die zich in razend tempo voltrekken. Daarom is het volgens het panel belangrijk dat de samenleving al in een vroeg stadium nadenkt over hoe zo’n innovatie een gezamenlijk project kan worden dat bijdraagt aan het realiseren van de wensen die in de samenleving leven.

Dat dit makkelijker gezegd is dan gedaan, snapt het panel zelf ook. Die vier aanbevelingen uit het rapport worden dan ook voorafgegaan door vier uitdagingen en acht dillema’s. Want hoe zorg je ervoor dat wetenschappers hun kennis kunnen delen met de samenleving, als de bedrijven en instellingen waar ze in dienst zijn hun ontdekkingen zo goed mogelijk willen afschermen? Hoe betrek je publiek en politiek op een zodanige manier dat ze inspirerend werken voor experimenten en ontdekkingen, in plaats van dat ze op de rem gaan staan? En als de bestaande machtsstructuren niet veranderen, zullen belangrijke nieuwe ontdekkingen zoals de synthetische cel die alleen maar bevestigen, en wellicht zelfs versterken.

Het panel wil graag dat de synthetische cel bijdraagt aan een duurzame samenleving waarin de lusten en lasten die zo’n cel met zich meebrengt op een evenredige manier verdeeld zijn. Het is belangrijk dat de maatschappij betrokken wordt bij het onderzoek naar de synthetische cel. De wetenschappelijke wereld zal daarvoor meer moeten openstaan voor de samenleving. Voor het sturen van de ontwikkelingen zullen nieuwe vormen moeten worden ontwikkeld.  Dat zou bijvoorbeeld kunnen door een deel van het subsidiebudget te reserveren voor elementen die de samenleving belangrijk vindt. Zo stelde de overheid voor onderzoek naar nanotechnologie al eerder de eis dat onderzoekers 10% van hun subsidie moesten besteden aan risico-onderzoek.

Samen met de Radboud Universiteit gaat het Rathenau instituut vervolgonderzoek doen naar hoe nieuwe technologieën zo ontwikkeld kunnen worden dat ze duurzaamheid bevorderen.

Op 12 mei 2022 kwam het toekomstpanel voor de vierde keer bijeen. Dit was de laatste bijeenkomst in een serie van vier bijeenkomsten, waarin veertien internationale experts de maatschappelijke aspecten die samenhangen met de ontwikkeling van de synthetische cel bespraken. Omdat het de laatste bijeenkomst was, werd een bredere groep belanghebbenden uitgenodigd om deel te nemen aan de bijeenkomst. 

Over de ontwikkeling van de synthetische cel en de verschillende vragen die daarbij komen kijken, maakte ontwerper Mies Loogman samen met het Rathenau Instituut een podcastserie. De bedoeling ervan is om een groter publiek op een toegankelijke manier bij de synthetische cel te betrekken. De drie afleveringen duren vijftien tot twintig minuten. Ze kunnen hier worden beluisterd. Ook voor een breder publiek was de installatie die Mies Loogman maakte voor de Dutch Design Week in Eindhoven. Daar spraken onderzoekers van het Rathenau Instituut in het najaar van 2021 over de synthetische cel met bezoekers.