Kennisnet: Laat scholen strijd om digitale geletterdheid niet alleen voeren

Door strategisch adviseur Remco Pijpers en directeur Toine Maes van Kennisnet

Leestijd 2-3 minuten | Lees ook andere artikelen uit de serie Beschaafde Bits. 

Iedereen zal het erover eens zijn dat je leerlingen niet alleen ‘gewoon’ moet leren lezen en schrijven. Je moet leerlingen ook digitaal geletterd maken en hen leren veilig en effectief gebruik te maken van digitale toepassingen. Bovendien moet je hen leren zich voor te bereiden op de digitale toekomst: op school, bij hun vervolgopleiding, op hun werk, als consument, in het sociale verkeer, en als burger ten opzichte van de overheid.

Maar wat doen we met kinderen die digitaal buiten de boot dreigen te vallen?

Zorgen over groeiende ongelijkheid

Vroeger maakten we ons al zorgen over het verschil tussen arme en rijke kinderen – daar komt nu het verschil tussen kinderen met en zonder digitale vaardigheden bij. Die verschillen kunnen bijdragen aan meer ongelijkheid op de arbeidsmarkt, constateert het Sociaal en Cultureel Planbureau in het rapport De toekomst tegemoet.

Tal van rapporten onderstrepen de zorgen van leerlingen en leraren over de potentiële verliezers in de informatiesamenleving. Uit de Monitor Jeugd en Media 2017 van Kennisnet blijkt dat tieners beschikken over onvoldoende digitale vaardigheden - tenzij ze op het vwo zitten en hoogopgeleide ouders hebben.

Structurele aandacht voor digitale geletterdheid op scholen

Gelukkig gaat er het nodige veranderen. 

• Curriculum.nu ontwikkelt ‘bouwstenen voor digitale geletterdheid’. Op basis daarvan zal het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), met hulp van het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO), de kerndoelen en eindtermen actualiseren.
• De verwachting is dat de nieuwe kerndoelen en eindtermen in 2021 worden ingevoerd. Vanaf dan moeten scholen (po en vo) er dus mee aan de slag en komt digitale geletterdheid geïntegreerd terug in het curriculum. Dan ligt vast wat kinderen minimaal digitaal moeten kennen en kunnen. Alle kinderen krijgen dan les in digitale geletterdheid, ook de kinderen die minder goed kunnen leren of die het moeten stellen zonder hulp van thuis.

Drie aanbevelingen

Niet alle problemen zijn meteen opgelost met de komst van een nieuw onderwijscurriculum. Zeker, op de lange termijn maken de in 2021 vernieuwde kerndoelen en eindtermen het gewenste verschil. Maar dit is nog niet voldoende. Er zijn drie bezwaren, waarvoor we drie aanbevelingen doen.

1. Bezwaar 1: Een tekort aan wetenschappelijke inzichten
   We moeten nog maar afwachten in hoeverre de lessen in digitale geletterdheid voor alle leerlingen praktisch resultaat zullen hebben. We missen namelijk nog de wetenschappelijke kennis over hoe je kinderen daadwerkelijk digitaal vaardig maakt. We weten nog niet echt goed hoe we recht doen aan de verschillen in digitale vaardigheden tussen leerlingen.
   
   Aanbeveling: Stimuleer meer wetenschappelijk onderzoek naar verschillen in digitale vaardigheden tussen leerlingen en met welk onderwijs je aan die verschillen recht kunt doen.
    
2. Bezwaar 2: Een nieuw curriculum richt zich niet op de korte termijn
   Het directe probleem op de korte termijn is dat kinderen die van huis uit niet worden aangemoedigd zich digitaal te ontwikkelen, verder achterop dreigen te raken. Die achterstand werken we de komende jaren in het onderwijs niet weg. Daarom is het zo belangrijk nu te investeren in buitenschools aanbod voor kinderen. Het aanbod neemt gelukkig toe, maar de nadruk in dat aanbod ligt grotendeels op programmeervaardigheden, onderdeel van ‘computational thinking’. En die vaardigheden beklijven minder goed bij kinderen in 3VMBO die soms nog rekenen op het niveau van groep 7 van de basisschool.
   
   Aanbeveling: Vergroot het buitenschools aanbod in digitale basisvaardigheden en digitale informatievaardigheden, geschikt voor (kwetsbare) kinderen van laaggeletterde ouders.
    
3. Bezwaar 3: Inzetten op alleen kwalificatie is niet voldoende
   En wat gebeurt er met de kinderen die ‘gelijke kansen’ krijgen aangeboden, maar deze kansen laten ‘liggen’? Op scholen voor zeer moeilijk lerende kinderen (ZMLK-scholen) houden schoolleiders en leraren hun hart vast. Ondanks de vele lesjes raken bijna al hun leerlingen in problemen, en zijn ze zelden in staat hun acties en de acties van anderen op sociale media goed te overdenken. Vooral bij deze kwetsbare leerlingen is het van belang niet eenzijdig de kwalificatie voorop te stellen, met strakke, meetbare doelen voor digitale geletterdheid. Je voert een gesprek over digitale omgangsvormen, waarbij je zorgt dat kinderen worden ‘gezien’, dat ze zich prettig en veilig voelen, juist ook in een digitale context. Dat gebeurt nu nog te weinig. Zo’n veilige digitale context voor deze kwetsbare groep scheppen kan de school niet alleen. Daar hebben ze hulp van buiten bij nodig.
   
   Aanbeveling 3: Heb meer aandacht voor digitale sociale veiligheid bij kwetsbare leerlingen. Investeer in het speciaal onderwijs. Laten overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties juist voor deze sector goede hulpprogramma’s ontwikkelen.

Conclusie

Om de cyberspace van kinderen heen hoort een ‘school-space’. Met structurele aandacht voor digitale geletterdheid en de verschillen in digitale vaardigheden en met een scherp oog voor sociale online veiligheid. Maar de school kan zo’n ‘school-space’ niet alleen scheppen; we moeten bovenstaande aanbevelingen samen overnemen.

Door strategisch adviseur Remco Pijpers en directeur Toine Maes van Kennisnet

Meer blogs over hoe we kinderen kunnen beschermen

• Hoogleraar eLaw: Bescherm kinderen online, maar pak hun vrijheden niet af
  "We moeten oppassen dat kinderen niet constant in de gaten worden gehouden. Laten we zorgen dat hun vrijheden fier overeind blijven staan." Lees verder
• Bureau Jeugd & Media: Leiderschap nodig tegen cyberpesten
  "Met sterke leiders voor de klas kunnen kinderen de strijd tegen cyberpesten aan. Ga dus als leraar in de groepsapp zitten." Lees verder

Meedoen aan deze blogserie

Meedoen kan door onze onderzoekers Jurriën Hamer of Linda Kool te benaderen voor een reactie of gastbijdrage, en reageren kan op Twitter, LinkedIn en Facebook.

Meer lezen

Lees meer over 'beschaafde bits' in onze publicaties hierover in 2017:

• Human Rights in the Robot Age (over mensenrechten in het digitale tijdperk)
• Eerlijk delen (over o.a. de opkomst van AirBnB en andere deelplatforms)
• Een nooit gelopen race (over o.a. cyberdreigingen)
• Opwaarderen (over publieke waarden in de digitale samenleving)

En volg deze blogserie via deze pagina.