calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Als de samenleving ontwricht raakt, kan verantwoorde inzet van technologie oplossingen bieden

terugblik
18 november 2022

Foto: TAB/Konstantin Börner

Image
Linda Kool tijdens de EPTA-conferentie in Berlijn
Of het nu gaat om een oorlog met verstrekkende gevolgen of een pandemie die de wereld op haar kop zet: we krijgen vaker te maken met heftige ontwrichtingen van de samenleving. Technologie speelt daarin een belangrijke rol: als oorzaak, katalysator, en als oplossing. Digitalisering van het elektriciteitsnetwerk maakt het netwerk bijvoorbeeld ook kwetsbaar. Wat doen we als vitale systemen als elektriciteit of het internet dreigen weg te vallen? Vroegtijdig anticiperen op technologische ontwikkelingen, en mogelijke effecten, is cruciaal om als samenleving voorbereid te zijn op ontwrichtingen. Op 17 oktober nam het Rathenau Instituut deel aan de jaarlijkse Europese Parliamentary Technology Assessment (EPTA)-conferentie met als thema: ‘ontwrichte samenleving – vroegtijdig anticiperen op technologie als oplossing’.

In het kort:

  • Wetenschappers en politici kwamen bij elkaar in Berlijn om te spreken over de vraag hoe anticiperen op technologie hulp kan bieden bij grote politiek-maatschappelijke dreigingen.
  • In drie expertpanels kwamen concrete scenario’s van ontwrichting voorbij.
  • Politici zien een duidelijke meerwaarde in het vroeg identificeren van opkomende problemen vanuit wetenschappelijk-technologisch oogpunt.

Drie voorbeelden van ontwrichtende crises

De coronapandemie, de energiecrisis en overstromingen als gevolg van klimaatverandering laten zien dat samenlevingen heftig ontwricht kunnen raken door onze hoogtechnologische samenleving. En daar waar technologische ontwikkeling ooit stond voor vooruitgangsoptimisme, wordt technologie in de huidige context meer gezien als hulpmiddel om de grootste crises te helpen bezweren. Op welke manieren kan een verantwoorde inzet van technologie zulke – dreigende – crises ondervangen?
In Berlijn werden middels drie voorbeelden de mogelijke gevolgen en oplossingen besproken. Per expertpanel stond één thema centraal:

  1. Vitale systemen (zoals elektriciteit, water en het internet) waarvan uitval te allen tijde voorkomen moet worden.
  2. Autonome wapensystemen als voorbeeld van software-systemen die potentieel zeer verstrekkende gevolgen kunnen hebben.
  3. Het bos als voorbeeld van een dreigend kantelpunt ten gevolge van klimaatverandering en andere menselijke activiteit.

Autonome wapensystemen

Het Rathenau Instituut verzorgde en modereerde de tweede sessie over autonome wapensystemen (AWS). Naast de concrete gevaren die autonome wapensystemen kunnen opleveren (zoals het versterken van gewapende conflicten en de escalatie daarvan), is ook onduidelijk wie verantwoordelijkheid draagt voor de juridische en ethische gevolgen bij de inzet van AWS. Wie zorgt bijvoorbeeld voor de bescherming van burgers en hoe wordt die bescherming ingericht? De huidige wetgeving binnen mensenrechtenverdragen lijkt daar op dit moment nog onvoldoende op in te spelen. De experts riepen de politiek op om tot nationale en internationaal afgestemde regelgeving te komen.

Vitale systemen en de mens als vernietigende kracht

In de sessie over vitale systemen werd benadrukt dat de onderlinge afhankelijkheid van de verschillende systemen hen ook extra kwetsbaar maakt. Gedegen risicoanalyses en het verhogen van weerbaarheid moeten daarom samengaan. Systematisch anticiperen op mogelijke risico’s is hierbij cruciaal. In het laatste expertgesprek lag de nadruk op de mensheid zélf als vernietigende kracht. Klimaatverandering en wereldwijde vermindering van biodiversiteit zorgen voor abrupte verstoringen van verschillende ecosystemen. Hoe ver de mens moet en kan gaan in het gebruikmaken van natuurlijke bronnen, is hierbij de centrale vraag.

Politiek in samenhang met wetenschappelijke kennis over technologie

Leden van het Duitse parlement en wetenschappers bespraken ook de mogelijke oplossingen bij crises waar technologie een rol speelt. Politiek zowel als beleidsmakers gaven aan behoefte te hebben aan wetenschappelijke kennis over technologie. Hierbij vinden zij met name de vroege identificatie van opkomende problemen van belang. Die kennis dient feitelijk en neutraal gebracht te worden. Tegelijkertijd moet ook duidelijk gemaakt worden welke kostenplaatjes horen bij mogelijke beleidskeuzes. Op hun beurt is het aan politici om van de relevante, beschikbare kennis over technologie kennis te nemen en de wetenschap te beschermen bij het doen van haar werk. 

Ook dit jaar droeg het Rathenau Instituut bij aan de European Parliamentary Technology Assessment (EPTA)-conferentie. De Duitse zusterorganisatie van het Rathenau Instituut, de TAB, nam begin 2023 het voorzitterschap van de EPTA over van het Rathenau Instituut. Op 17 oktober vond de conferentie plaats. Een uitgebreider verslag daarvan is hier te lezen. Tevens werd op deze dag het rapport gepresenteerd. Het Rathenau Instituut gaat in de bijdrage aan dit rapport dieper in op autonome wapensystemen en de continuïteit van de energievoorziening. 

Gerelateerde publicaties: