Als een chefkok urgente, maatschappelijke vragen voorschotelen

Eenzaamheid, schuldenproblematiek of seksualiteit. Sociaal ontwerper Nicky Liebregts kijkt in haar werk graag naar grote, complexe thema’s. Hoe kan er een andere blik op dit soort onderwerpen ontstaan?

Liebregts: ‘Als sociaal ontwerper probeer ik een nieuw perspectief te bieden. Stel, je ziet eenzaamheid als een gebrek aan zingeving. Kun je dan door een ‘zingevingsuitzendbureau’ voor ouderen op te richten de eenzaamheid onder deze groep mensen proberen te verminderen? Deze vraag leidde tot het ontwerp van een Klusplus. Door het gesprek aan te gaan met ouderen zelf, maar ook met experts uit onder andere de wetenschap, heb ik met een team geprobeerd oplossingen te vinden voor dit urgente, sociale vraagstuk.’

Artist in residence of designer in residence?
Opgeleid aan de TU Eindhoven als industrieel ontwerper, heeft Liebregts een eigenzinnig pad bewandeld. Waar studiegenoten bezig waren met het ontwerp van een briljante machine of de marketingkant van een onwerp, ging haar interesse uit naar het ontwerpen van ervaringen.

Liebregts: ‘Ik ben onderzoekend van aard. Moet ik mezelf artist in residence noemen of eigenlijk designer in residence noemen… Dat roept ook de vraag op: wat is kunst en wat is design? In kunst stel je voornamelijk vragen, bij design ben je vooral bezig met het zoeken naar antwoorden. Die antwoorden kun je vervolgens ook weer als vraag formuleren. En dat is eigenlijk precies wat ik als sociaal ontwerper probeer te doen. Door ervaringen te creëren in de vorm van vragen, probeer ik mensen nieuwe inzichten te geven. Uiteindelijk ontstaan bepaalde, maatschappelijke veranderingen doordat die inzichten ook door beleidsmakers worden opgemerkt. De komende vier maanden ben ik aan het Rathenau Instituut verbonden. Ik hoop te verkennen hoe de waarde die ik met mijn werk genereer ook bij politici terecht kan komen.’

Algemeen directeur Jelle van der Ster van SETUP voegt hieraan toe hoe de combinatie van artistiek en ontwerpend onderzoek altijd centraal staat in hun aanpak. ‘Artistiek ontwerpend onderzoek heeft voor ons een belangrijke maatschappelijke functie: verbeelden, agenderen en (be)vragen wat we wenselijk vinden. Naast wetenschappelijk onderzoek (vaak gericht op wat waar is) en onderzoek in bedrijven (meestal gericht op wat mogelijk en rendabel is), stellen we door artistiek onderzoek de vraag wat we als maatschappij willen. We merken dat steeds meer jonge makers op deze manier willen werken, en bij SETUP een plek vinden om die onderzoekspraktijk verder te ontwikkelen. In het artist-in-residence programma bij het Rathenau Instituut zien we, zoals gehoopt, hoe de reflecties van makers op de onderzoeksthema’s tot interessante nieuwe inzichten en discussies leiden.’

Dutch Design Week
Op 24 oktober presenteert het Rathenau Instituut een talkshow tijdens de Dutch Design Week. In de talkshow gaan onderzoekers Rinie van Est en Jurriën Hamer met gasten in gesprek over de impact van augmented reality (AR), virtual reality (VR) en spraaktechnologie. Door de opkomst van deze technologieën worden we dieper ondergedompeld in de digitale wereld. Deze technologieën kunnen onze levens verrijken, maar ook verarmen. Hoe zorgen we ervoor dat de balans niet negatief uitslaat? Moeten er nieuwe spelregels komen om goed om te gaan met bijvoorbeeld het digitaal klonen van gezichten of spraakassistenten die steeds meer als ‘echte’ mensen klinken? Zijn we nog wel in staat om ‘echt’ van ‘nep’ te onderscheiden, en welke consequenties kan het hebben als het onderscheid tussen beide steeds meer vervaagt?

Nicky Liebregts is een van de gasten van de talkshow. Liebregts: ‘Deze technologieën stellen ons voor tal van vragen. Wat als de ervaring van de realiteit tussen mensen zo anders wordt dat ze zich niet meer goed tot elkaar kunnen verhouden? Tijdens mijn residency zal ik een workshop ontwikkelen die zich laat inspireren door een omakase restaurant. In zo’n restaurant bereidt de chefkok het eten voor iemands ogen. Als sociaal ontwerper zoek ik naar een anologieën of metaforen om een onderwerp toegankelijk te maken. Net als een Japanse kok bij omakase wil ik de werkelijkheid anders ‘bereiden’ en die voorschotelen aan mensen. Daarbij wil ik een subtiele zintuigelijke ervaring aanbieden die de virtuele en de echte realiteit aan elkaar verbindt. Ook bij immersieve technologieen als AR, VR en spraaktechnologie is er veelal sprake van subtiele beinvloeding. Je aandacht wordt misschien in eerste instantie getrokken door de opvallende dingen die ermee gepaard gaan. Maar achter de schermen is er sprake van een subtiel spel. Dat mechanisme wil ik blootleggen. Je kunt bijvoorbeeld, zonder dat je dit door hebt, onderdeel worden van het machtsspel van een ander. De setting van een restaurant vraagt ook om etiquette. We kunnen daarmee samen de omgangsregels verkennen die we met elkaar en deze technologie willen hebben.’

‘Ik hoop dat mensen door de ervaring die ik creëer gaan nadenken over de toekomst van de hybride wereld die door dit soort technologieën ontstaat. In die hybride werkelijkheid zal het steeds minder duidelijk zijn wanneer je wel of niet in de ‘echte’ ervaring zit. Wat betekent dit concreet voor het alledaagse leven? Met de workshop wil ik dergelijke vragen opwerpen.’