calendar tag arrow download print
Doorgaan naar inhoud

Augmented reality in de Haagse duinen

Artikel
03 november 2020

Vele mensen trokken in 2016 naar Kijkduin, de 'Pokémon hoofdstad van Nederland'/ iStock -Lorado

Image
PokémonGo-spelers in Kijkduin

Augmented reality (AR) kent tal van entertainmenttoepassingen. AR is een technologie die virtuele ‘lagen’ toevoegt aan de werkelijkheid, waardoor een fysiek-virtuele wereld ontstaat. Een voorbeeld van AR als entertainment is het spel Pokémon GO, van het Amerikaanse bedrijf Niantic. In de eerste dagen na de lancering ervan in juli 2016, werd het spel in Nederland meer dan een miljoen keer gedownload. We blikken terug op de zomer van 2016, toen Pokémon GO overlast veroorzaakte in de Haagse wijk Kijkduin.

In het kort:

  • Waarom veroorzaakt een populair AR-spel overlast? Daarover gaat dit tweede deel in de webreeks ‘AR in de praktijk’.
  • Pokémon Go trok zoveel spelers naar de Haagse wijk Kijkduin, dat problemen ontstonden op het gebied van veiligheid en ruimtelijke ordening.
  • Deze casus laat zien dat met AR de virtuele en de fysieke wereld steeds meer met elkaar verknoopt raken.

Dit is het tweede deel van de webreeks ‘AR in de praktijk’, die laat zien hoe augmented reality wordt toegepast, welke mogelijkheden de technologie biedt en welke beperkingen gebruikers en ontwikkelaars ervaren. De webreeks is onderdeel van ons rapport Nep echt. AR voegt virtuele lagen toe aan de werkelijkheid, waardoor een ‘hybride’, fysiek-virtuele wereld ontstaat. Via smartphones, headsets of slimme brillen kunnen gebruikers allerlei handelingen verrichten. AR is een vorm van ‘immersieve technologie’, die gebruikers onderdompelt in een fysiek-virtuele wereld. Op basis van onderzoek naar de impact van immersieve technologie, roept het Rathenau Instituut dit najaar op tot een breed publiek en politiek debat over de digitale samenleving van morgen. 

Pokémon GO in Kijkduin

Pokémon GO is een spel voor iOS- en Android-smartphones. Het spel gebruikt GPS en AR-facetten om virtuele wezens, genaamd Pokémons, te plaatsen in de fysieke wereld. De bedoeling van het spel is om via een digitale kaart zoveel mogelijk Pokémons te vinden, te vangen en te trainen. Op de digitale kaart zijn ook zogenaamde verleidingsmodules (lure modules) te vinden, die wilde en schaarse Pokémons aantrekken. Kijkduin, een Haagse wijk met de ambitie om een badplaats van formaat te zijn, kende een bijzonder groot aantal van deze verleidingsmodules. Daardoor werd het een trekpleister voor Pokémon-spelers. In de zomer van 2016 trokken dagelijks duizenden, veelal jonge, fans naar het Deltaplein in Kijkduin.

Aanvankelijk was de gemeente blij met de ontwikkeling. In een brief aan de gemeenteraad schreef de toenmalig burgemeester van Den Haag Van Aartsen: ‘De ondernemers van Kijkduin profiteren van deze bijzondere vorm van toerisme en dat is ook goed voor de werkgelegenheid. De ondernemersvereniging, de strandtenthouders en stichting Beach Resort Kijkduin waren dan ook enthousiast.’ Lokaal politicus Rachid Guernaoui stelde naar aanleiding van de interesse voor, om een bord te plaatsen om Pokémonjagers te verwelkomen en lokale ondernemers een hart onder de riem te steken. Het bord, met het opschrift ‘Welkom in Kijkduin – Pokémon hoofdstad van Nederland’, werd in augustus 2016 door hem onthuld.

Op 9 augustus 2016, drie weken na de lancering van Pokémon GO, stelde de gemeenteraad het college van burgermeester en wethouders vragen over zowel de paal als de neveneffecten van het spel, zoals zakkenrollen, afval op straat en geluidsoverlast. Burgemeester van Aartsen reageerde daarop, en zei dat de drukte naast voordelen ook een keerzijde heeft. ‘Vele Pokémon-jagers rennen in al hun enthousiasme door gebieden waar ze niet horen te zijn. Ze ruimen niet altijd hun rommel op en plassen soms op plekken waar dat niet hoort. Dat zorgt voor een vervelende situatie voor met name de bewoners van Kijkduin’. Bewonersverenigingen en tientallen burgers dienden dan ook klachten in bij de gemeente. Naar aanleiding daarvan werden extra openbare toiletten en vuilnisbakken geplaatst, en werd extra personeel ingeschakeld voor schoonmaak en handhaving.

Ook elders zijn gevallen van overlast door Pokémonjagers bekend. Zo had ProRail te maken met mensen die bij het zoeken naar virtuele wezens op het treinspoor gingen lopen. In India zorgde de aanwezigheid van Pokémon voor verstoring op religieuze plaatsen. Vergelijkbare kwesties speelden bij het Amerikaanse Holocaust Memorial Museum in Washington en het Japanse Hiroshima Peace Memorial Park. In alle gevallen dienden de achterliggende organisaties klachten in bij Niantic, met het verzoek de virtuele wezens er weg te halen. Dit soort situaties tonen aan, dat met het spelen van het spel niet alleen het woongenot van burgers in het gedrang komt, maar ook hun veiligheid, evenals allerlei gedragsnormen die verbonden zijn met specifieke (bijvoorbeeld gewijde) plaatsen.

Verdienmodel

Het is belangrijk te begrijpen hoe Pokémon GO geld opbrengt. Niantic, het bedrijf dat de game uitbracht, verdient onder andere aan zogenaamde ‘microtransacties’: aankopen van virtuele producten in het spel die de gebruiker een voordeel geven ten opzichte van andere deelnemers. Het aankopen van verleidingsmodules is een voorbeeld van een dergelijke microtransactie.

Verleidingmodules worden ook verkocht aan bedrijven, die er Pokémonjagers mee naar hun winkels lokken. John Hanke, oprichter van Niantic, vertelde aan de Financial Times dat bedrijven ‘ons betalen voor locaties op het virtuele spelbord – waarbij het uitgangspunt is dat dit voetverkeer stimuleert’. Voor de lancering van de app in Japan werd bijvoorbeeld een grote sponsordeal gesloten met McDonalds. Door filialen met speciale virtuele verleidingmodules uit te rusten, lokte deze fastfoodketen Pokémonjagers naar zijn 30.000 filialen. Het bedrijfsmodel van Pokémon GO is vergelijkbaar met de online advertentiemarkt van Google. Bedrijven betalen Google ‘per klik’ voor potentiële klanten die via de zoekmachine op hun site komen. Bij Pokémon GO worden deze technieken uit de online-advertentiewereld rechtstreeks vertaald naar de fysieke wereld. Bedrijven betalen Niantic ‘per bezoek’ voor klanten die via hun mobiele spel de winkel binnenkomen. Niantic toonde voor het eerst aan, dat met AR het digitale online-verdienmodel ook in de fysieke wereld inkomsten kan genereren.

Tegengas

De gemeente Den Haag schakelde uiteindelijk een advocatenkantoor in om Niantic te sommeren het spel aan te passen, zodat Pokémons en Pokémon-jagers uit het kwetsbare natuurgebied geweerd werden. Door ‘de virtuele dieren uit het Westduinpark te halen, heeft Niantic onder druk van een juridische procedure eindelijk blijk gegeven van maatschappelijke verantwoordelijkheid voor de fysieke omgeving van hun spel’, rapporteerde wethouder Boudewijn Revis later aan de gemeenteraad.

Overheden elders kozen ervoor om juist het handelen van de spelers bij te sturen. In de Belgische plaats Lillo bepaalde de gemeenteraad dat het spel niet langer gespeeld mocht worden tussen tien uur ’s avonds en zeven uur ’s ochtends. In het Belgische Jubise werd zelfs een nachtelijk samenscholingsverbod ingesteld. Anders dan de juridische procedures, leggen dit soort reacties de verantwoordelijkheid voor de overlast bij de plegers, en niet bij het bedrijf dat aan hun gedrag verdient. Daarnaast maken deze reacties ook duidelijk dat er in gevallen als deze sprake is van het verbreken van een (ongeschreven) sociaal ‘contract’ over het gebruik van de publieke ruimte.

De discussie over het gebruik van AR-games is nog niet beslecht. Het verdienmodel van Pokémon GO is inmiddels overgenomen door talloze andere AR-applicaties. Bovendien is het spel nog altijd onverminderd populair. Het wordt continu doorontwikkeld en er maken wereldwijd nog altijd meer dan 100 miljoen spelers per maand jacht op Pokémons.

Dit artikel is tot stand gekomen op basis van een interview met Rachid Guernaoui, die destijds gemeenteraadslid in Den Haag was. Het interview is afgenomen op 17 juli 2019. 

Andere artikelen in de reeks:

Gerelateerd: