Wat is de metaverse?

Sinds 2021 komen we de term ‘metaverse’ steeds vaker tegen in de media, onder tech-experts en ook bij beleidsmakers. Het woord stamt oorspronkelijk uit het science-fiction boek Snowcrash van Neal Stephenson uit 1992, maar staat 30 jaar later volop in de belangstelling. Verschillende toonaangevende technologiebedrijven zetten in op de metaverse. Zo veranderde Facebook haar naam in Meta, en kondigden Microsoft, Apple en Epic grote investeringen aan.

Ondanks die toegenomen aandacht voor de metaverse bestaat er nog geen eenduidig beeld van wat de metaverse nou eigenlijk is, of zou kunnen zijn. Een maatschappelijk debat over de kansen, risico’s en maatschappelijk gewenste richting van de metaverse staat nog in de kinderschoenen, hoewel de ontwikkeling mogelijk grote gevolgen heeft voor de samenleving van morgen.

Grote private investeringen in de metaverse vragen om publieke visies op die metaverse. Het Rathenau Instituut gaat daarom in gesprek met burgers, makers, publieke professionals en overheden om die publieke visies samen te ontwikkelen. Zo willen we vervolg geven aan onze tien ontwerpeisen voor de digitale samenleving van morgen. Wat moet er gebeuren om te zorgen dat de metaverse onze wereld verrijkt en niet verarmt? Hoe beschermen we kinderen in het onderwijs tegen de risico’s van immersieve technologie? En is onze democratie weerbaar genoeg tegen een verdere vervaging tussen nep en echt?

Academici, techbedrijven en journalisten beschrijven de metaverse op verschillende manieren. Wat de verschillende beschrijvingen gemeen hebben, is dat ze allemaal een beeld schetsen van een (toekomstige) deels virtuele omgeving, waarin mensen zullen samenkomen. De metaverse beschouwen we daarom als een visie op de digitale omgeving van de toekomst, waarin we met elkaar contact hebben, werken en leven. De invulling van deze visie verschilt, maar één of meerdere van de volgende aspecten komen vaak terug:

1. Het is een digitale omgeving waar je niet ‘op’ maar ‘in’ gaat met behulp van onder andere virtual reality (VR)–technologie.
    
2. Het is een omgeving waar de digitale en fysieke wereld verdergaand integreren door middel van onder andere augmented reality (AR)-technologie.
    
3. De omgeving wordt gekenmerkt door een virtuele economie, waar mensen nieuwe vormen van inkomsten genereren.
    
4. In deze omgeving hebben gebruikers meer zeggenschap over hun data dan in het huidige, door grote platformen gedomineerde internet.

Om een concreter beeld te geven van de verschillende visies op de metaverse, zullen we deze aspecten kort uitlichten.

Omschrijving 1: een nieuwe generatie van het internet, gebouwd op virtual reality

Een veelgehoorde beschrijving van de metaverse is dat het een virtuele wereld is, gebaseerd op onder meer virtual reality (VR).¹ VR dompelt gebruikers onder in een volledig computer-gegenereerde omgeving.² Wie een VR-hoofdset opzet, waant zich in een geheel andere wereld die een sterke, fysieke sensatie teweeg kan brengen. Op deze manier wordt het mogelijk om bijvoorbeeld evenementen te bezoeken, te winkelen en te werken in verschillende delen van deze virtuele wereld: de metaverse. Deze activiteiten zullen instinctiever zijn en onze fysieke ervaringen dichter benaderen dan mogelijk is op het huidige internet. VR wordt al veel in de game-wereld toegepast, maar ook bijvoorbeeld in het onderwijs, trainingen of traumatherapie. VR-hoofdsets zijn bovendien al vrij breed beschikbaar op de consumentenmarkt, maar vaak nog erg duur en dus niet toegankelijk voor iedereen.

In deze visie op de metaverse zal het mogelijk worden om tussen verschillende VR-werelden te bewegen, bijvoorbeeld tussen een digitale stad en een game-omgeving zoals Fortnite. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is interoperabiliteit. Dit is de mogelijkheid om informatie en data over te dragen en weer te geven tussen systemen en applicaties.³ Bij een hoge mate van interoperabiliteit zijn platformen zonder technische beperkingen met elkaar verbonden. Hierdoor kunnen gebruikers met gemak van de ene virtuele ruimte naar de andere virtuele ruimte bewegen.

Omschrijving 2: een wereld waarin het digitale en fysieke leven verregaand integreren

Een tweede aspect dat in veel visies terugkomt, is de metaverse als een toekomstige digitale wereld die sterk geïntegreerd is met het fysieke leven en lichaam van gebruikers.⁴ De metaverse komt met behulp van bijvoorbeeld augmented reality (AR) naar ons toe in de fysieke wereld.

AR-systemen brengen een omgeving tot stand waarbij een virtuele laag over de fysieke omgeving komt te liggen. Zo ontstaat een nieuw type hybride omgeving, die zowel fysiek als virtueel is.⁵ Hierdoor wordt het mogelijk om bijvoorbeeld een virtueel standbeeld op straat te zien. Via AR kan de metaverse onderdeel worden van onze fysieke wereld.

Er wordt momenteel gezocht naar zinvolle toepassingen van AR. Het meest bekende succesvolle voorbeeld van AR is het spel Pokemon Go, waarbij je via je mobiele telefoon animatiefiguren over straat ziet lopen. Daarnaast wordt met AR geëxperimenteerd in bijvoorbeeld de medische wereld. Denk bijvoorbeeld aan het visualiseren van een operatie in de voorbereiding op een ingreep. Er worden ook pogingen gedaan om AR in te zetten voor educatiedoeleinden of citymarketing. Verschillende steden experimenteren met AR-stadsrondleidingen, waarbij je bijvoorbeeld met een smartphone digitale (historische) objecten kan zien op straat.

De meeste van deze toepassingen zijn echter geen lang leven beschoren, of zijn niet erg populair. Dit komt bijvoorbeeld doordat de technologie nog in een vroeg stadium verkeert, of doordat de ontwikkel- en onderhoudskosten erg hoog zijn. Er zijn momenteel nog geen goed functionerende AR-brillen op de markt, ondanks verwoede pogingen vanuit grote technologiebedrijven. Een voorbeeld is de Google Glass, een door Google geproduceerde AR-bril, die vrij snel weer van de markt verdween, omdat het onvoldoende aansloeg bij consumenten. Tegelijkertijd zijn zowel Google, Apple en Meta behoorlijk aan het investeren in de ontwikkeling van nieuwe AR-brillen op korte termijn. Het is dus niet ondenkbaar dat AR binnen afzienbare tijd wel grootschaliger zal worden toegepast in bijvoorbeeld onderwijs of in de publieke ruimte.

Bij een grootschalige toepassing van AR en VR in de metaverse raken de digitale en de fysieke wereld mogelijk nog sterker met elkaar verweven. In een vergevorderde vorm wordt de digitale laag over de fysieke werkelijkheid overal om ons heen zichtbaar met behulp van AR, en wordt deze verbonden met de virtuele wereld, die via VR toegankelijk is.

Omschrijving 3: de metaverse als volgende stap in de virtuele economie

Een derde aspect van veel beschrijvingen van de metaverse is dat de metaverse ruimte biedt voor een nieuwe virtuele economie.⁶ Een voorbeeld van een beschrijving van de metaverse als virtuele economie laat zien dat het een wereld is vol technische termen:

‘In een metaverse die draait op NFTs kan je goederen bezitten zoals avatars, land, digitale kleding en andere items, en deze goederen verplaatsen tussen platformen via je crypto-portemonnee.’⁷

Het is maar de vraag of deze digitale virtuele economie wel toegankelijk gaat zijn voor iedereen, omdat veel van de elementen van deze economie moeilijk te begrijpen zijn als je geen technische achtergrond hebt. Bij veel mensen zal niet gelijk een goed beeld ontstaan van wat ze precies kunnen verwachten.  

Neem het voorbeeld van Non Fundible Tokens (NFT’s). Een NFT is een soort eigendomscertificaat van een unieke ‘verwijzing’ naar een onderliggend digitaal object. Dit kan van alles zijn, zoals een stuk virtueel land, een digitaal schilderij of digitale schoenen voor in de metaverse.⁸ NFT’s kunnen worden gekocht of verkocht met normaal geld, maar ook met behulp van cryptomunten zoals ethereum of bitcoin. Transacties van deze munten worden geregistreerd, geverifieerd en openbaar opgeslagen via een online ‘handelsregister’, zoals blockchain. Ook transacties van NFT’s kunnen hierop worden geregistreerd. NFT’s en cryptomunten kan je dan weer opslaan in je eigen crypto-portemonnee, een digitale ‘persoonlijke kluis’.

Als je een NFT bezit, heb je niet automatisch het auteursrecht van bijvoorbeeld een digitaal schilderij. Dat ligt namelijk bij de maker van het schilderij. Ook staat het niet gelijk aan een rechtsgeldige eigendomsakte.⁹ Met een NFT heb je een ‘bewijscertificaat’ met unieke informatie over bijvoorbeeld de transactiegeschiedenis, en de link naar de plek waarop de originele versie van het digitale schilderij te vinden is.¹⁰ Hiermee kan je jouw schilderij onderscheiden van alle digitale kopieën van hetzelfde schilderij.

Voor veel mensen zal dit alles niet direct aanleiding zijn om massaal met NFT’s, cryptomunten of blockchain aan de slag te gaan. Toch wordt er nu al door verzamelaars, cryptofanaten en ontwerpers volop gehandeld in virtuele goederen op het internet. Het heeft een grote aantrekkingskracht op veel bedrijven die zich niet eerder bezighielden met een virtuele economie. Dit geldt ook voor bekende merken zoals sportmodebedrijf Nike. Nike heeft kortgeleden het online modebedrijf RTFKT opgekocht, een bedrijf dat zich volledig richt op het ontwerpen van virtuele verzamelobjecten, zoals virtuele schoenen voor de metaverse.¹¹ In augustus 2022 bracht Nike zelfs een eerste collectie virtuele sneakers op de markt.¹²

Omdat veel elementen van deze virtuele economie al bestaan (zoals NFT’s, cryptomunten en games waarin je virtuele objecten kan kopen), vinden sommigen dat de metaverse ook al bestaat. De bekendste voorbeelden die hierbij worden aangehaald zijn Decentraland en the Sandbox. Dit zijn onlinewerelden waar je nu al als avatar kan rondlopen en land en kunstwerken kan kopen en verkopen.

Omschrijving 4: een online wereld met meer zeggenschap en controle voor gebruikers

Er is tegenwoordig veel kritiek op de manier waarop het huidige internet is vormgegeven, en wordt gedomineerd door grote technologiebedrijven zoals Google en Apple. Volgens sommigen biedt de metaverse een kans om een nieuwe digitale wereld te bouwen met meer zeggenschap en controle voor gebruikers.¹³ Hierbij ligt de nadruk vaak op interoperabiliteit. Het moet in deze visie mogelijk zijn om virtuele objecten op ieder moment te gebruiken, onafhankelijk van waar je avatar zich bevindt in de metaverse. Een avatar is een digitaal alter ego, dat de gebruiker representeert.

De beschrijving van de metaverse als nieuwe digitale omgeving heeft raakvlakken met de Web3-beweging. Aanhangers van de Web3-beweging streven naar een gedecentraliseerd en inclusief internet.¹⁴ Dit internet zou georganiseerd moeten worden via gedecentraliseerde, autonome organisaties. Gebruikers moeten meer zeggenschap krijgen over hoe bijvoorbeeld sociale mediaplatformen zijn opgebouwd, hoe data worden opgeslagen en hoe het controleren van bijvoorbeeld berichten of video’s (contentmoderatie) dient te werken. Op deze manier moet worden gebroken met het huidige ‘Web2’-internet, waar grote technologiebedrijven de baas zijn.¹⁵ Tegelijkertijd wordt er juist vanuit grote technologiebedrijven momenteel grootschalig geïnvesteerd in hun visie op de metaverse, en is er een strijd gaande om wie straks gaat domineren in de metaverse. Dit hangt mede samen met de manier waarop inkomsten gegenereerd kunnen worden in de metaverse.

Volgens onderzoekers van de Loyola Marymount University zijn elementen voor succes van een virtuele wereld onder meer de omvang, de toegankelijkheid en de mate waarop je ‘ondergedompeld’ raakt.¹⁶ In de meest extreme visies op de digitale toekomst, is de metaverse altijd toegankelijk, onafhankelijk van tijdstip en plaats. Om dit te kunnen bereiken, is een digitale infrastructuur nodig die bestaat uit onder meer een razendsnel communicatiesysteem, comfortabele VR- of AR-hoofdsets, stabiele netwerken, slimme systemen voor kunstmatige intelligentie, en cloud-servers. De huidige digitale infrastructuur kan dit nog niet waarmaken. Het is daarom nog geen uitgemaakte zaak of de verschillende visies op de digitale toekomst van onze samenleving ook gerealiseerd zullen worden. 

Gerelateerde artikelen: