Verantwoorde AI in de zorg: de waarde van voorbeelden

Kunstmatige intelligentie (AI) is goed gebleken in het opsporen van patronen in data. In de zorg is dat nuttig bij het stellen van diagnoses en bij zorg in de preventieve sfeer.

Zo heeft Skin Vision een app ontwikkeld om huidkanker in een vroeg stadium te signaleren, zonder een bezoek aan een arts. De gebruiker van de app neemt een foto met een smartphone en beantwoordt enkele vragen. De app voert dan een risicoanalyse uit op een stukje huid. Als het algoritme het risico op kanker als hoog beoordeelt, krijgt de gebruiker binnen 48 uur bericht over de vervolgstappen. Een team van dermatologen is aan de app verbonden.

BedSense is een voorbeeld van AI in de preventieve zorg. Deze AI-toepassing kan doorligwonden voorkomen. BedSense bestaat uit een sensor onder een matras die het liggedrag van een patiënt monitort en een kastje aan de muur dat signalen afgeeft als een patiënt te lang in eenzelfde houding ligt.

Bovengenoemde voorbeelden wekken de verwachting dat het gebruik van apps in de zorg leidt tot betere diagnoses en lagere zorgkosten. De tijd die zorgprofessionals besparen dankzij deze toepassingen kunnen zij aan andere zaken besteden, zoals persoonlijk contact met patiënten. Voordelen van toepassingen als Skin Vision en BedSense zijn het bespaarde ongemak voor de patiënten, de uitgespaarde kosten en taakverlichting van het medisch personeel. Andere kansen kunnen liggen op het terrein van de werkgelegenheid: levert de inzet van AI een bijdrage aan een vermindering van de werkdruk en stijgt de vraag naar personeel in de zorg hierdoor minder?

In de zorg werken ruim 1 miljoen werknemers. Met 14 procent van de beroepsbevolking is de zorg de grootste sector van ons land. Het UWV verwachtte in 2019 dat het aantal personeelsleden in de zorg zal blijven groeien vanwege de toenemende vergrijzing en een stijgend overheidsbudget voor de zorg. De arbeidsmarkt voor verzorgenden en verpleegkundigen is zeer krap en de werkdruk is hoog.

Met name in ziekenhuizen wordt geëxperimenteerd met zorgtechnologie, zoals BedSense laat zien. Patiënten kunnen bijvoorbeeld zelf hun gezondheid meten (remote patient management). Er worden operatierobots ingezet en er wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheden die 3D printen biedt, bijvoorbeeld 3D-geprinte bloedvaten of botten, op maat gemaakt gips of modellen van zieke organen, die een chirurg helpen bij de voorbereiding van een operatie. Door deze nieuwe technologie ontstaan nieuwe functies als 3D-printoperators, programmeurs van virtual reality-en e-healthprogramma’s of digi-coaches. Maar ook de competenties en taken van reguliere zorgprofessionals veranderen. Zij moeten bijvoorbeeld rekenmodellen kunnen inzetten bij diagnostiek, zelfmeetapparatuur kunnen inzetten en de data daaruit kunnen interpreteren. Dit vraagt om extra scholing. Er is nog geen bewijs dat AI een bijdrage levert aan vermindering van de werkdruk. Naar deze specifieke relatie is nog geen onderzoek gedaan.

Er zijn ook nog geen aanwijzingen dat de inzet van technologie leidt tot minder vraag naar personeel. Uit de AZW Werkgeversenquête 2018 blijkt dat de vraag naar personeel niet verandert door het gebruik van nieuwe technologieën en innovaties. Het Rathenau Instituut voorspelt dat technologische ontwikkelingen hooguit indirect een vermindering van het aantal arbeidsplaatsen tot gevolg hebben. Als de toepassing van nieuwe technologie bijvoorbeeld leidt tot betere operaties, en mensen daardoor korter in het ziekenhuis liggen, kan een afnemende behoefte aan verpleegkundig personeel het resultaat zijn.

Het is nog onduidelijk of de inzet van AI in de preventieve zorg en bij het stellen van een diagnose daadwerkelijk leidt tot lagere zorgkosten. Apps kunnen fouten maken, net als medische professionals. Iemand die volgens de app een verhoogde kans heeft op huidkanker, zal worden aangeraden de huid extra goed in de gaten te houden. Als de foto verkeerd geïnterpreteerd wordt, kan iemand ten onrechte een verslechterde uitslag krijgen. Dat zal leiden tot onnodige ongerustheid en extra doktersbezoek.

Een andere vraag is of mensen willen dat een bedrijf op de hoogte is van hun lichamelijke onvolkomenheden en de kans op een ziekte. Wat als het bedrijf de data doorverkoopt of failliet gaat? Wat voor rechten heeft een gebruiker dan?   

Om AI op verantwoorde wijze in de gezondheidszorg in te zetten, is het belangrijk te weten welke toepassingen al worden gebruikt, wat ze te bieden hebben en wat er nog nodig is – zoals scholing en verder onderzoek – om er goed gebruik van te maken. Daarom is het waardevol voorbeelden van huidige AI-toepassingen te bestuderen; ze helpen te begrijpen hoe AI het werk in de zorg verandert.  

Carine van Oosteren schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel.